باغ مصفایی که امیر کبیر را به یاد می آورد

بنای اولیه باغ فین به پیش از اسلام باز می گردد و قدمتی همسن با تمدن تپه سیلک دارد.

چشمه جوشانی که در قسمت بالای باغ جاری است، این منطقه را به یک فضای زیستی مناسب بدل ساخته است. کمی پایین تر از باغ فعلی و به سبب وجود چشمه ای دیگر، باغی وجود دارد که در پی وقوع زلزله ای در سال 982ه ق به دستور شاه عباس صفوی، باغی در مکان فعلی ساخته شد که در حقیقت قمستی از باغ قدیمی به شمار می آمده است. بعدها به سبب آشفتگی در کشور، باغ فین از رونق افتاد تا این که در سال 1135 ه ق به دستور کریم خان زند باغ احیاء و عمارتی به نام خلوت کریم خانی در ضلع جنوبی باغ ساخته شد. در سال 1192 ه ق زلزله ای دیگر مجددا آسیبهای جدی به باغ وارد آورد که در سال 1200 ه ق اقداماتی برای مرمت باغ صورت گرفت و در سالهای بعد فتحعلی شاه قاجار در تعمیر و ترمیم باغ کوشید و ساختمان شتر گلوی فتحعلی شاهی را در ضلع جنوب غربی باغ به اضافه حمام سلطنتی بزرگ را در مجاورت حمام اولیه ساخت. در دوران مشروطیت نیز آشفتگی ها موجب شد باغ مورد دستبرد قرار بگیرد و اشیای گرانبهایی به یغما برود. واقعه قتل امیر کبیر نیز موجب شده بود این باغ از رونق بیفتد؛ اما سالهای بعد این باغ دوباره باز سازی شد.

دیوار و برجها

مجموعه باغ فین حدود 25 هزار متر مربع مساحت دارد. سر در رفیع ورودی به باغ در دوره صفویه ساخته شده است. این بنا 2 طبقه دارد که طبقه پایینی ، شامل هشتی، دالان ورودی باغ و اتاقهای جانبی است. طبقه بالا شامل یک سالن وسیع است که چشم انداز خوبی بر اطراف و از جمله بر باغ دارد و دارای درهای مشبک زیبایی است. در اطراف باغ از جمله در طرفین سردر، دیواری به ارتفاع 5 و 6 متر و نیز 7 برج دیده می شود.

در مقابل اتاق شاه نشین حوضچه زیبایی ساخته شده است که منافذ متعدد و منظمی دارد که آب چشمه سلیمانیه فین به طرز جالبی در آن فوران می کند.

حمامها

در قسمت جنوبی باغ 2 حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف است. حمام کوچک از آثار دوره صفویه است و همراه با بنای اولیه باغ فین بنا شده است. حمام بزرگ نیز در دوران قاجار ساخته شده است. حمام بزرگ مخصوص امرا و حمام کوچک به استفاده خدام اختصاص داشته است. در هر یک از حمامها قسمتهایی شامل ورودی گرمخانه، آب نما، خزینه، محل نظافت و سربینه (رختکن ) به چشم می خورد. کانال هایی برای تعویض آب خزینه ها و حوضچه های در کف حمامها وجود دارد. ماسک آهک یا ساروج عایقهای رطوبتی هستند که دیوارهای حمام با آنها ساخته و یا پوشیده شده اند. امیر کبیر نیز در گرمخانه حمام کوچک و در کنار حوض مرمرینی که در میان گرمخانه وجود دارد به قتل رسید.

چشمه سلیمانیه

این چشمه که منسوب به حضرت سلیمان (ع) است، در پشت باغ فین و در قسمت غربی آن وقاع شده است. در حقیقت آبادانی و سرسبزی باغ فین مدیون آب این چشمه است؛ البته نبایدهنر منحصر به فرد جریان سازی آب چشمه را در باغ فین فراموش کنیم. به طوری که به این منظور از اختلاف سطح و شیب زمین باغ برای فوران آب در شتر گلوها و فواره ها با ظرافت خاصی استفاده شده است. همچنین با پله پله کردن مسیر آب، به سرعت آن افزوده شده است و پر سر و صدا شدن آب، زیبایی مسیر را دو چندان ساخته است. بر روی مظهر (محل بیرون آمدن آب چشمه ) ساختمانی بنا شده که قسمت شرقی آن در زمان شاه سلیمان صفوی و بخش غربی در سال 1329 ه ش از سوی بازرگانان کاشانی ساخته شده است.

شترگلوها

پس از ورود به باغ و گذشتن از خیابان مصفایی با درختان سرو سر به فلک کشیده که در وسط آن نهر آب یا فواره های فیروزه ای با آب در حال فوران قرار گرفته، اولین ساختمانی که جلب توجه می کند بنای شتر گلوی   عباسی است . در جلوی این بنا که به دستور شاه عباس ساخته شده، حوض وسیعی دیده می شود و در پشت این بنا نیز حوضچه ای دیگر قرار گرفته که از کف آن آب فوران می کند. این بنا در 2 طبقه ساخته شده و به گونه ای است که از هر طرف باغ می توان به آن وارد شد. در میان این ساختمان نیز حوضچه ای قرار دارد که آب چشمه با طرح جالبی موسوم به «شترگلو» در آن فوران می کند. روی دیوارها و سقف این بنا آثار نقاشی دوره صفوی با تصاویر از شکار گاه و شاهزادگان وجود دارد. این ساختمان در گذشته 3 طبقه بوده و طبقه بالای آن نیز به شکل کلاه فرنگی بوده است.

یک بنای دیگر به نام شتر گلوی فتحعلی شاهی نیز در جنوب باغ فین قرار دارد. این بنا نیز به دستور فتحعلی شاه ساخته شده است و 2 حیاط خلوت دارد و کف صفه با سنگ مرمر مفروش و سقف آن نیز به طرز جالبی نقاشی شده است.